میراث آریا: بسیاری از ما قصه آن پسر آشپزباشی را که در دربار شاه کار می‌کرد را بارها شنیده ایم، همانی که از پشت در فال گوش می ایستاد و درس ها را از شاهزاده ها بهتر فرا می گرفت و کار را به جایی رساند که پادشاه دستور داد تا او هم در کنار فرزندانش به تحصیل بپردازد. بعدها هم که لیاقت خود را نشان داد در همان سنین جوانی پایش به ممالک خارجه باز شد و فهمید که ایران از تصدق شاهنشاهی چقدر در زمینه تحصیل عقب مانده و همین دستمایه ای شد تا دستور بدهد دارالفنون را بسازند.
مدرسه ای که به سازنده اش وفا نکرد!
آن پسر آشپزباشی میرزا محمدتقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر بود که دستورساخت این بنا را داد اما عمرش قد نداد که ماحصل آن را ببیند و درست 13 روز پیش از آنکه مدرسه به بهره برداری برسد، دستور قتل امیرکبیر صادر شده بود!
دارالفنون جایی معادل پلی تکنیک
امیرکبیر به مدت 3 سال و 45 روز صدراعظم بود و در این مدت خدمات بسیار ارزنده ای را برای ایران انجام داد که یکی از آنها تاسیس مدرسه دارالفنون بود. او در سال 1244 هجری قمری و زمانی که 22 سال داشت، سفری به روسیه داشت که در آنجا متوجه تفاوت های کشورهای پیشرفته با ایران شد. او وقتی با مدرسه های آنها آشنا شد، پس از بازگشت به ایران از ناصرالدین شاه خواست تا با ساخت این مدرسه که چیزی معادل پلی تکنیک بود، موافقت کند. پس از آن به سراغ یکی از اولین مهندسان ایرانی رفت و کار ساخت را به او محول کرد. ساختمان دارالفنون در محوطه ای وسیع واقع در شمال ساختمان سفارت روسیه بین خیابان ناصری (ناصرخسرو) و الماسیه (باب همایون) ساخته شد. در ورودی این مدرسه ابتدا در خیابان الماسیه بود که بعدها با افزودن تالار نمایشی به مدرسه، به خیابان ناصری انتقال یافت.
50 کلاس شبیه به هم در بهترین نقطه تهران
ساخت عمارت دارالفنون حدود یک سال طول کشید و در اواخر سال۱۲۶۷ هجری قمری به پایان رسیده و در سال ۱۲۳۰ خورشیدی (۱۲۶۸ ه. ق) افتتاح شد.
این ساختمان در دل خود ۵۰ اتاق یک شکل و همه مربع با ابعاد چهار در چهار متر داشت که قسمت هایی از دیوارهای هر اتاق به گچ‌بری، نقاشی و تذهیبات بدیع آراسته شده بود. همه اتاق‌ها یک شکل و به یک اندازه و به صورت مربع با چهار متر عرض و طول بود و جلوی هر اتاق هم یک ایوان قرار داشت.
میان حیاط دارالفنون حوض بزرگی بود (که هنوز هم هست) و در اطراف آن درختان میوه از قبیل زردآلو، توت، گوجه و شاتوت کاشته شده بود. شاگردان برای رفع تشنگی از این حوض که از آب قنات معروف به آب شاه که از زلال‌ترین آب‌های مشروب تهران سرچشمه می‌گرفت، استفاده می‌کردند.
دروازه ورودی ساختمان نیز یک طاق بلند دارد و دو ستون استوانه ای کنار آن واقع شده و در چوبی قهوه ای رنگی میان آن جا خوش کرده که بالای آن کتیبه ای خودنمایی می کند که نام دارالفنون و سال ساخت آن حک شده است.
بنای دارالفنون در حال حاضر 2 در ورودی دارد که در خیابان ناصرخسرو قرار دارند. ساختمان یک حیاط مرکزی دارد که اتاق‌ها در چهار طرف حیاط قرار دارند و بنا دو طبقه دارد. در سمت شمال مدرسه یک حیاط نیز قرار دارد که به عنوان حیاط بازی از آن استفاده میشود. در بخش جنوبی نیز سالن آمفی تئاتر و نمازخانه و سکوی نمایش تئاتر قرار گرفته است و انبار نیز در سمت شرقی است که مستقیما به خیابان ناصر خسرو راه دارد.
نمای مدرسه توسط آجر ۵ سانت تزئین شده و در بخش جنوبی مدرسه سالن اصلی قرار دارد. راه ارتباطی به طبقه دوم از طریق چهار راه‌پله صورت می‌گیرد که در گوشه شمال شرقی و جنوب شرقی و جنوب غربی قرار گرفته اند. بزرگترین اتاق فعلی مسجد در بخش غربی حیاط مرکزی قرار دارد.
از اولین کتاب های مدرسه ایران تا اولین زنگ مدرسه
این روزها که این مدرسه 176 ساله شده، هنوز اولین زنگ مدرسه ایران بر دیوار آن آویخته و دورتادور حیاط شعرها و اندرزهای اخلاقی در تابلوهای کاشی آبی رنگ جا خوش کرده اند. هنوز صدای بچه های بازیگوشی که برای بازدید از این مدرسه می آیند در پیچ و خم دالان های آن می پیچد. کتاب های مدرسه از گذشته تا به حال در مقاطع مختف سنی در قفسه های شیشه ای چیده شده اند و علاقه مندان برای بازدید می توانند این کتاب ها را که با کتاب های درسی امروز تفاوت های بسیاری دارند ببینند.
مدرسه ای که از دل شکست ها بیرون می آید
در بخش گذشته یا دیروز، شاخص ترین اسمی که در کنار دارالفنون به ذهن خطور می کند، نام نامی امیرکبیر شهید بزرگ مرد تاریخ معاصر است. اتفاقی که می افتد این است که ما در دوران قاجار و بعد از قراردادهای ننگین ترکمن چای و شکست های پیاپی که در عرصه های سیاسی و نظامی می خوریم، یک شخصیت بزرگوار و بزرگ‌منشی به اسم امیرکبیر به عنوان صدراعظم انتخاب می شود و در این شرایط با الوگیری ها و سفرهایی که او به کشورهای خارجی دارد، علت این شکستها و ضعف ها و کمبودها را در فقر علمی ایران پیدا می کند. چند پیشنهاد مطرح می شود که آوردن مستشار و فرستادن افرادی برای تحصیل به خارج از کشور از جمله آنها بوده ولی امیرکبیر راه آوردن علم و دانش به ایران را انتخاب می کند و تصمیم می گیرد که مدرسه دارالفنون را تاسیس کند.
از آبله کوبی و اصلاح سیاسی و اجتماعی در 3 سال
از لحاظ جغرافیایی، محل احداث مدرسه بسیار استراتژیک است. در ضلع شمال شرقی ارگ سلطنتی و کاخ گلستان فعلی، در مسیر قنات اصلی تهران که همچنان بقایایی از آن قنات باقی است. نقطه مهمی در شهر که قبلا پادگان نظامی بوده را انتخاب می کند برای احداث مدرسه. اولین و ابتدایی ترین آموزش هایی که در دارالفنون داده میشده، آموزش های نظامی، طب، موسیقی، هنر، ریاضیات، طبیعی و ... بوده که شاخص ترین آنها آموزشهای نظامی و طب بوده است. همه این اتفاق ها از الگوگیری تا ساخت مدرسه حدود 3 سال و نیم به طول انجامید و آبله کوبی و اصلاحات اجتماعی و سیاسی همه در همین مدت بودند.
مدرسه ای که به سازنده اش وفا نمی کند
کادر مدرسه همه با درایت این مرد بزرگ تاریخ انتخاب می شوند و همه قدم هایی که او برمیداشته در راستای استعمار ستیزی و استقلال است. دو کلید واژه ای که در همه کارهای امیرکبیر مشهود بوده است. از همین رو کشورهایی هم که از آنها انتخاب می کند، اتریش و لهستان بوده که ما با آنها روابط استعمارآمیز نداشته ایم. 6 استاد از اتریش و 1 استاد از لهستان انتخاب شده و قراردادها ترجمه و برای امضاء آماده می شود و اتفاقی که نقطه غربت امیرکبیر و دارالفنون است، این بود که با توطئه های دربار و فضایی که در حکومت وقت در جریان بود، امیرکبیر با توطئه مادر شاه عزل می شود آن هم درست 13 روز قبل از افتتاح دارالفنون. از اینجاست که دیگر هیچکدام از اتفاقاتی که در دارالفنون می افتد را اجازه نداریم که به اسم این شهید بزرگ بنویسیم.
امیرکبیر به صدراعظم بعدی هم سفارش می کند که میزبان خوبی باشیم ولی این میزبانی شایسته اتفاق نمی افتد. در هرحال در 173 سال پیش مدرسه دارالفنون رسما افتتاح می شود. دانش آموزان بر اساس فضایی که وجود داشته، تقریبا همه درباری بودند.
مدرسه ای برای اولین ها
در دارالفنون شاهد اولین ها هستیم. به واقع شاهد اولین مدرسه و اولین تربیت معلم هستیم. اولین کتاب درسی در دارالفنون چاپ می شود. اولین عمل جراحی به دست استاد پولاد یکی از 6 دبیری که به ایران آمده بود، در دارالفنون اتفاق می افتد. اولین دستگاه رادیولوژی، اولین سالن ورزشی، اولین دستگاه رادیو، اولین فرستنده رادیویی و اولین بالن از حیاط دارالفنون بلند می شود. دستگاه رادیولوژی و رادیو توسط پرفسور حسابی راه اندازی می شود و در سال 1308 هم تقریبا بخش اعظم مدرسه توسط مارکوف روسی بازسازی میشود و یک ساختمان به نام صحه برای مباحث پزشکی و درمانی به آن اضافه می شود که همه اینها هنوز قابل بازدید هستند.
شاگردان و معلمان دارالفنون در یک نگاه
دارالفنون اولین مدرسه ایران به سبک نوین است و در کنار آن باید از ربع رشید تبریز، جندی شاپور اهواز و ... نام ببریم که الان موجود نیستند و تنها بنای موجود که سابق تعلیم و تربیتی ما را نشان می دهد همین مدرسه تاریخی دارالفنون است. دارالفنون آغازی بر تعلیم و تربیت ایران نیست و بلکه نقطه عطفی از این ماجراست و به سبک جدید بعد از مکتب خانه ساخته شده است. کمال الملک، ملک الشعرا، مهندس بازرگان، جلال و شمس آل احمد، آیت الله جاودان دکتر قریب و ... دانش آموخته دارالفنون هستند و پرفسور حسابی، نیما یوشیج، حسین گل گلاب، قیصر امین پور، استاد جلال الدین همایی نیز در اینجا تدریس کرده اند. در سال 63- 64 آخرین دانش آموزان دارالفنون فارغ التحصیل می شوند و پس از آن چند صباحی به عنوان مرکز آموزشی فرهنگیان و در سال 1375 به ثبت ملی می رسد.
در این شرایط بسیاری از مظاهر غیر اصیل نظیر در و پنجره فلزی و سرامیک نیز در مدرسه وجود داشته که کم کم حذف می شوند و مدرسه به حالت اصیل اولیه خود برمی گردد. الان در مرحله مرمت هستیم و تصمیم گرفته شد که این بنا به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی واگذار شود. از اوایل دهه 90 این اتفاق افتاد و این بنا تا به حال چندین بار مرمت شده تا به شرایط امروزی برسد.
در حال حاضر قرار است این مدرسه الان به صورت عادی خارج شده و دانش آموزان مدرسه در قالب کلاس های آموزشی و اردویی در مدرسه حاضر هستند تا بتوانیم همه نسل ها را با این مدرسه آشنا کنیم. سالن همایش امیرکبیر با 300 ظرفیت کار می کند. سالن های جلسات، حیاط مرکزی، 7 اتاق نمایشگاهی داریم که تصاویری از گذشته دارالفنون را دارد و کارکرد ابتدایی موزه شدن مدرسه دارالفنون است و در نهایت سیر تعلیم و تربیت هم در آن وجود دارد. همکاری های بسیار خوبی با نهادهای فرهنگی داریم و بازدید برای عموم رایگان 9 تا 5 و پنجشنبه ها 9 تا 2 است. به زودی خبر باز بودن دارالفنون در روزهای تعطیل را هم به علاقه مندان خواهیم داد. ما برای اردو در هر گروه سنی برنامه ویژه ای تدارک دیده ایم و فقط بازدید از موزه در دستور کار قرار ندارد.
برنامه ریزی گسترده برای آینده دارالفنون
جای اینکه نسل جدید بخش های خالی تاریخ ما را ببیند، به جای دیدن این ضعف ها، دارالفنون و امیرکبیر را ببینیم و کف آرزوهای ما باید سقف آرزوی امیرکبیر باشد. با توجه به موجود بودن این ساختمان باید این هویت را به جوانانمان بدهیم. دارالفنون سمبل خدمات امیرکبیر و جزو اولین مدارس آسیا بوده است. همین ها کافی است تا لزوم مرمت مدرسه را در اولویت قرار بدهیم.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
